Velayet, 18 yaşından küçük veya kısıtlı ergin çocukların bakımı, yetiştirilmesi, eğitimi, kişilik ve mallarının korunması, sahip oldukları hakların korunması gibi anne ve/veya babaya ait yükümlülükler ve hakların tamamıdır.
- Velayet, kural olarak evlilik birliği içinde ana ve babaya aittir.
- Evlilik birliği haricinde doğan bir çocuğun velayeti kural olarak anaya aittir.
- Evlilik birliğinin devam ettiği fakat ortak hayatın son bulduğu veya ayrılık kararı verildiği hallerde eşlerden birine çocuğun velayet hakkı verilebilir.
- Ana veya babanın ölümü halinde velayet hakkı sağ kalan ebeveyne aittir. Ana veya babanın gaipliğine karar verilmesi durumunda da aynı kural geçerlidir.
- Boşanmada ise yine anne-babanın ortak velayet hakkının devam etmesi mümkün iken, durum ve koşullara göre ana veya babaya da verilebilir.
Velayet hakkının daha sonradan değiştirilmesi de, velayetin değiştirilmesi davası ile mümkündür. Mahkemece durum ve koşullarda ki değişiklik, ana veya babanın başkasıyla evlenmesi, başka bir şehre gitmesi gibi yeni durumların ortaya çıkması halinde mahkemece re’sen veya ana veya babanın talebi ile çocuk için velayet hususunu değerlendirir. Velayet hakkı kendisinde olmayan ana veya baba, velayetin kendisine verilmesini isteyebilir. Ya da boşanma ile ortak velayet hakkı devam eden ana ve ababa için ortak velayet hakkı çocuğun menfaatlerini zedeliyor ise ortak velayet hakkı kaldırılarak ana veya babaya verilmesi de mümkün olabilir. Veyahut velayet hakkı kendisinde olan ana veya baba, velayet hakkının kaldırılmasını ve diğer ebeveynle verilmesini isteyebilir. Ancak velayetin değiştirilmesi davasının açılabilmesi için durum ve koşullarda önemli bir değişiklik olmalı ve bu durum ve koşul çocuğu doğrudan veya dolaylı olarak etkiliyor olmalıdır.
Yasal düzenlemelerde bu durum ve koşullardan neler olabileceği ile ilgili bahsedilmiş ise de, bu sayılanlar dışında herhangi bir sebep de velayetin değiştirilmesi için gerekçe olabilir.
İçindekiler
1.Ana veya babanın bir başkasıyla evlenmesi
Velayet hakkına sahip ana veya babanın bir başkasıyla evlenmesi, velayetin değiştirilmesi için tek başına yeterli bir sebep değildir. Bu evliliğin çocuğun yaşamını önemli derecede etkiliyor olması gerekir. Örneğin; velayet hakkına sahip ana evlendikten sonra çocuğu annesine bırakıyor, ilgilenmiyor, çocuk aslında anneannesinde yaşıyor ise velayetin değiştirilmesi için gerekçe olabilir. Ya da aynı örnekte annenin evlendiği eşi çocuğa kötü muamelede bulunuyor ise yine velayetin değiştirilmesi talep edilebilecektir.
2.Velayet hakkı sahibi ana veya babanın yerleşim yeri değişikliği
Velayet hakkı sahibinin kısa süreli olmamak koşuluyla kalıcı olarak yerleşim yeri değişikliği çocuğun yaşam koşullarını doğrudan etkilediğinden duruma göre velayet değişikliği için gerekçe olabilir. Örneğin; çocuğun boşanma sonrası yeni hayat düzenine tam olarak alışamamış ve pedagog desteği almaktayken, velayet hakkı sahibi ananın iş değişikliği sebebiyle yurt dışına yerleşmesi gerekmekte ise bu durumda baba velayetin değiştirilmesini talep edebilir. Burada yer değişikliği sadece yurt dışı olma zorunluluğu şeklinde anlaşılmamalıdır. Örneğin; İstanbul ilinin Çekmeköy ilçesinden Beylikdüzü ilçesine taşınılması durumunda çocuğun eğitim süreci, yaşam koşulları, ritim ve rutini önemli derecede etkilenecekse yine velayetin değiştirilmesi talep edilebilir. Burada önemli olan çocuğun olumsuz yönde hayatında önemli değişikliğe sebep olunacak olmasıdır.
3.Ölüm halinde
Evlilik birliği içerisinde ana veya babanın ölümü halinde dava açılmasına gerek olmadan çocuğun velayet hakkı sağ kalana ait olacaktır. Ancak boşanma veya sair sebeplerle velayet hakkı kendisinde olan ana veya babanın ölümü halinde velayetin değiştirilmesi için dava açılması gerekmektedir. Burada velayet hakkı sahibi öldüğünden çocuğa öncelikle dava da temsil edilebilmesi için kayyım atanır ve dava kayyım ve sağ kalan ana veya baba arasında görülür. Mahkeme yapacağı araştırma sonucu velayeti sağ kalan ana veya babaya verebilir.
4.Kişisel ilişki kurulmasına yönelik mahkeme kararına aykırı davranılması
Mahkeme, velayet hakkı ile ilgili karar verdikten sonra, velayet hakkı kendisine verilmeyen ana veya baba ile çocuk arasında hangi zamanlarda ilişki tesis edileceği konusunda bir karar da verilir. Örneğin, velayet hakkı babaya verilmiş olsun. Bu durumda mahkeme anne ile çocuk arasında kişisel ilişki tesisinin “her ayın 1. ve 3. Pazar günü saat 10:00 ‘dan aynı gün saat 18:00 ‘e kadar, dini bayramların 2. günü saat 10:00 akşam saat 17:00 ye kadar, her yıl 1 Temmuz saat 10:00’dan 6 Temmuz saat 18:00’e kadar anne yanında kalacak şekilde şahsi ilişki tesisine” şeklinde bir hüküm tesis eder.
Bu kişisel ilişki tesisinin gereklerine aykırı davranan velayet hakkı sahibine karşı, velayetin değiştirilmesi dava konusu yapılabilecektir.
5.Diğer durum ve olaylar
Bu 4 madde ile sayılan gerekçelerin dışında herhangi bir gerekçe ile de dava açılabilir. Gerekçe ne olursa olsun mahkemece çocuğun üstün yararı gözetilerek karar verilir. Örneğin, velayet hakkı sahibi bir babanın sürekli alkol alıyor olması gündüz-gece sürekli olarak alkolün etkisinde olması çocuğun ihmal edilmesi sonucunu doğurur. Bu da velayetin değiştirilmesi için gerekçe olabilir. Ancak arada bir alkol alınıyor olması velayetin değiştirilmesi için yeterli olamayacaktır. Veyahut velayet hakkı sahibi annenin sevgilisinin olması da velayetin değiştirilmesi için yeterli değildir, ancak sevgilisinin sürekli olarak çocukla birlikte yaşadıkları evde kalması ve çocuğa kötü muamelede bulunması velayetin değiştirilmesi için gerekçe olabilecektir.
Velayetin değiştirilmesi davası kimler arasında görülür?
Velayetin değiştirilmesi davasında davacı velayet hakkı kendisinde bulunmayan ana veya babadır. Davalı ise velayet hakkı sahibidir. Ancak mahkemece re’sen de velayetin değiştirilmesi için dava açılabilir. Bu durumda davalı taraf ana ve babadır.
Velayetin değiştirilmesi davası ne kadar sürer?
Velayetin değiştirilmesi davası durum ve koşullara göre değişiklik gösterebilmekle birlikte ortalama bir süre vermek gerekir ise 1 ila 1,5 yıl arası sürebilmektedir.
Velayetin değiştirilmesi davasında görevli ve yetkili mahkeme neresidir?
Velayetin değiştirilmesi davası aile mahkemesinde görülür. Kural olarak davalı yani velayet hakkı sahibinin yerleşim yerinde dava açılır, ancak davacı kendi yerleşim yerinde de davayı açabilir.
Velayetin değiştirilmesi davasında verilen karara karşı istinaf ve temyize başvurabilir miyim?
Velayetin değiştirilmesi davasında verilen karara karşı istinaf yoluna başvurulması mümkündür. Ancak temyize başvurulamaz.
Birden fazla çocuk varsa bu durumda mahkeme velayet hakkını kime vermektedir?
Mahkeme her çocuğun yaşı, eğitimi, gelişimini ayrı ayrı değerlendirir. Bazı durumlarda çocukların yaşları çok yakınsa kardeş ilişkilerini de düşünerek birlikte yaşamalarını daha uygun bulur ve velayetlerini ana veya babaya verir. Ya da çocuklar arasında yaş farkı fazla ise yaşı küçük olan çocuğun velayeti anneye verilebilir, yaşı büyük olan çocuğun velayeti babaya verilebilir. Bu tamamen ana ve babaya, çocukların yaşına, eğitimine, gelişimine göre ayrı ayrı değerlendirilerek çocukların üstün yararı gözetilerek velayet hakkı tesisi yapılır.
Anlaşmalı olarak boşansak da velayetin değiştirilmesini talep edebilir miyim?
Anlaşmalı boşanma davaları, tarafların anlaşmalı olarak evliliği sona erdirdiği bir dava türüdür. Taraflar bu davayı açmadan önce velayet hakkının kimde olacağı konusunda da anlaşır. Ancak durum ve koşullarda önemli ölçüde bir değişiklik var ise veya yukarıda bahsedilen sebeplerin birinin varlığı halinde velayetin değiştirilmesi davası açılabilir.
Örneğin, velayet hakkının anlaşmalı boşanma protokolü ile babaya verilmesi konusunda taraflar anlaşmış olsun, mahkemede protokolü uygun bulmuş ve velayet hakkını babaya vermiş olsun. Ancak boşanma sonrası baba başka biriyle evlenmiş, çocukla da babaanne ilgileniyor ise bu husus gerekçe gösterilerek velayetin değiştirilmesi talep edilebilir. Ancak anlaşmalı boşanma sonrası durum ve koşullarda önemli ölçüde bir değişiklik yok ise velayetin değiştirilmesi davası açılamayacaktır.
Çekişmeli boşanma davası sonucu verilen velayet hakkının değiştirilmesi için dava açılabilir mi?
Çekişmeli boşanma davası görülürken velayet hakkının kime verileceği konusunda mahkemece uzman görüşü alınır, gerekli araştırma yapılır ve sonuca göre karar verilir. Ancak verilen bu karardan sonra durum ve koşullarda önemli bir değişik olması sebebiyle velayetin değiştirilmesi için dava açılabilir.