İhtiyati Tedbir Nedir?

İçindekiler

İhtiyati tedbir, hukuk davalarında dava sürecinde ortaya çıkabilecek hak kayıplarını önlemek amacıyla mahkeme tarafından alınan geçici ve koruyucu bir önlemdir. Bu tedbir, davacının talebi üzerine veya mahkemece uygun görüldüğünde uygulanır. Amaç, dava konusu olan hakkın dava sonuçlanana kadar korunmasını sağlamak ve hakkın ihlal edilmesini önlemektir.

İhtiyati Tedbirin Amacı

Hak Kaybını Önleme: Davanın sonucunda hakkın kullanılmasını imkânsız hale getirecek durumların ortaya çıkmasını engeller.
Mevcut Durumun Korunması: Taraflar arasında uyuşmazlık konusu olan malvarlığı, hak veya hukuki ilişkinin dava süresince bozulmasını engeller.
Gecikmenin Zarara Neden Olmasını Önleme: Hakkın korunmasında gecikme, önemli zararlar doğuracaksa ihtiyati tedbir alınır.

İhtiyati Tedbirin Hukuki Dayanağı

Türk Hukukunda ihtiyati tedbir, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) 389 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. HMK’ya göre:

İhtiyati tedbir, ancak “gecikmesinde sakınca bulunan” durumlarda ya da hakkın elde edilmesinin imkânsız hale geleceği hallerde talep edilebilir.
Tedbir kararı, mahkeme tarafından verilir ve geçici bir koruma sağlar.

İhtiyati Tedbirin Türleri

İhtiyati tedbir, dava konusuna ve tarafların durumuna göre farklı şekillerde uygulanabilir:

Malvarlığı Üzerine Tedbir: Taşınır veya taşınmaz malların devrinin engellenmesi, satılmasının durdurulması veya üzerindeki tasarruf yetkisinin sınırlandırılması.
- Örneğin: Bir taşınmazın satılmasını engellemek için tapu kaydına tedbir koyulması.
Hak veya Borç Üzerine Tedbir: Dava konusu hakların veya borçların ifasının geçici olarak durdurulması.
- Örneğin: Bir sözleşme gereği yapılması gereken ödemenin dava sonuçlanana kadar ertelenmesi.
Fiili Duruma Yönelik Tedbir: Belirli bir davranışın yapılmasının engellenmesi veya belirli bir duruma son verilmesi.
- Örneğin: Bir inşaat faaliyetinin durdurulması.

İhtiyati Tedbir Talebi Nasıl Yapılır?

Talepte Bulunma:

İhtiyati tedbir, dava açılırken veya dava açılmadan önce talep edilebilir.
- Dava Açılmadan Önce: Tedbir, dava açılmadan önce de talep edilebilir; ancak tedbir kararının uygulanabilmesi için karar tarihinden itibaren 2 hafta içinde dava açılması zorunludur.
- Dava Esnasında: Uyuşmazlık ile ilgili dava açılmış ise davaya bakan mahkemeden talep edilir.
Dilekçe Hazırlığı:

Tedbir talebi, gerekçeleriyle birlikte bir dilekçe ile mahkemeye sunulur. Dilekçede:
- Talebin dayandığı hukuki gerekçe,
- Tedbir talep edilen durumun açıklaması,
- Tedbirin gerekliliğini ortaya koyan belgeler ve deliller belirtilmelidir.
Teminat Gösterilmesi:

Tedbir talep eden kişi, genellikle karşı tarafın olası zararlarını karşılamak amacıyla mahkeme tarafından belirlenen bir teminat yatırmak zorundadır. Ancak, haklı görülen durumlarda mahkeme teminat aramayabilir.
Mahkeme Kararı ve Uygulama:

Mahkeme, tedbir talebini değerlendirir ve uygun görürse tedbir kararı verir. Karar, icra daireleri, ilgili kurumlar veya mahkemece re’sen uygulanır.

İhtiyati Tedbirin Özellikleri

Geçici Niteliktedir: Tedbir, dava sonuçlanana kadar geçerli olur ve nihai karar yerine geçmez.
Hızlı Karar Alınır: Tedbir talebinde gecikmenin zarar doğurabileceği hallerde, mahkeme hızlıca karar verir ve bu karar bazen taraf dinlenmeden de alınabilir.
Teminat Gerektirir: Tedbir talebinde bulunan kişinin kötü niyetli davranmasını engellemek için teminat istenebilir.

İhtiyati Tedbirin Uygulanacağı Alanlar

Ticari Davalar: Borç veya alacak ihtilaflarında borçlunun malvarlığını kaçırmasını engellemek için.
Boşanma ve Aile Hukuku: Çocuk velayeti, mal paylaşımı veya nafaka gibi konularda dava sonuçlanana kadar koruma sağlamak için.
Gayrimenkul Uyuşmazlıkları: Tapu üzerindeki işlemleri durdurmak için.
Fikri Mülkiyet ve Marka Davaları: Marka, patent veya telif hakkı ihlallerinde hak sahibinin zarar görmesini önlemek için.

İhtiyati Tedbir Kararına İtiraz

İhtiyati tedbir kararına itiraz etmek mümkündür. Yapılan itiraz tedbir kararının icrasını durdurmaz. Ancak mahkeme gerekli görürse ihtiyati tedbir kararının icrasını durdurabilir.

İhtiyati tedbir kararına itiraz süresi: İhtiyati tedbir kararı karşı tarafın beyanı alınmaksızın karar verilmiş ise, kararın tebliğinden itibaren bir hafta içinde kararı veren mahkemeye itirazlarını sunabilir. İhtiyati tedbir kararının karşı tarafın yüzüne karşı okunması halinde yine bir hafta içinde kararı veren mahkemeye itirazlarını sunabilir.İhtiyati tedbir kararının uygulanması sebebiyle menfaati açıkça ihlal edilen üçüncü kişiler de ihtiyati tedbiri öğrenmelerinden itibaren bir hafta içinde ihtiyati tedbirin şartlarına ve teminata itiraz

İhtiyati tedbir kararına itiraz dilekçesi: İtiraz dilekçeyle yapılır. İtiraz eden, itiraz sebeplerini açıkça göstermek ve itirazının dayanağı olan tüm delilleri dilekçesine eklemek zorundadır. İhtiyati tedbir kararına itirazın değerlendirilmesi: Mahkeme, ilgilileri dinlemek üzere davet eder; gelmedikleri takdirde dosya üzerinden inceleme yaparak kararını verir. İtiraz üzerine mahkeme, tedbir kararını değiştirebilir veya kaldırabilir.İtiraz hakkında verilen karara karşı, kanun yoluna başvurulabilir. Bu başvuru öncelikle incelenir ve kesin olarak karara bağlanır. Kanun yoluna başvurulmuş olması kararın uygulanmasını durdurmaz.

İhtiyati Tedbirin Kaldırılması

Tedbir kararı, karşı tarafın talebi üzerine veya şartların değişmesi durumunda kaldırılabilir. Bunun için karşı taraf, mahkemeye başvurarak tedbirin kaldırılmasını talep edebilir. Mahkeme, tedbirin gerekliliğini yeniden değerlendirerek karar verir. Aleyhine ihtiyati tedbir kararı verilen veya hakkında bu tedbir kararı uygulanan kişi, mahkemece kabul edilecek teminatı gösterirse, mahkeme, duruma göre tedbirin değiştirilmesine veya kaldırılmasına karar verebilir.

Durum ve koşulların değiştiği sabit olursa, talep üzerine ihtiyati tedbirin değiştirilmesine veya kaldırılmasına teminat aranmaksızın karar verilebilir.

İhtiyati tedbir kararının etkisi, aksi belirtilmediği takdirde, nihai kararın kesinleşmesine kadar devam eder. Tedbir kalkmış veya kaldırılmış ise bu husus ilgili yerlere bildirilir.

İhtiyati Tedbir Kararına Muhalefetin Cezası

İhtiyati tedbir kararının uygulanmasına ilişkin emre uymayan veya tedbir kararına aykırı davranan kimse, ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren altı ay içinde şikâyet edilmesi üzerine, altı aya kadar disiplin hapsi ile cezalandırılır.

Görevli ve yetkili mahkeme, esas hakkındaki dava henüz açılmamışsa, ihtiyati tedbir kararı veren mahkeme; esas hakkındaki dava açılmışsa, bu davanın görüldüğü mahkemedir.

Yargılama sonunda şikâyet olunanın ihtiyati tedbir kararının uygulanmasına ilişkin emre uymadığı veya tedbir kararına aykırı davrandığı tespit edilirse, birinci fıkra uyarınca disiplin hapsi ile cezalandırılmasına; aksi takdirde şikâyetin reddine karar verilir.

Taraflar, kararın tebliğinden itibaren iki hafta içinde karara itiraz edebilir. İtiraz merci, bir hafta içinde kararını verir. Merci, itirazı yerinde görürse işin esası hakkında karar verir. İtiraz üzerine verilen karar kesindir. Bu madde uyarınca verilen disiplin hapsi kararları kesinleşmeden infaz edilemez. Kesinleşen kararların infazı Cumhuriyet başsavcılığınca yapılır. Tedbir kararına aykırı davranışın sona ermesi veya tedbir kararının gereğinin yerine getirilmesi ya da şikâyetten vazgeçilmesi hâlinde, dava ve bütün sonuçlarıyla beraber ceza düşer. Disiplin hapsine ilişkin karar, kesinleştiği tarihten itibaren iki yıl geçtikten sonra yerine getirilemez.

İhtiyati Tedbir Kararı Nedeniyle Tazminat Hakkı

Lehine ihtiyati tedbir kararı verilen taraf, ihtiyati tedbir talebinde bulunduğu anda haksız olduğu anlaşılır yahut tedbir kararı kendiliğinden kalkar ya da itiraz üzerine kaldırılır ise haksız ihtiyati tedbir nedeniyle uğranılan zararı tazminle yükümlüdür.

İhtiyati Tedbir Kararı Nedeniyle Tazminat Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme: Haksız ihtiyati tedbirden kaynaklanan tazminat davası, esas hakkındaki davanın karara bağlandığı mahkemede açılır.

İhtiyati Tedbir Kararı Nedeniyle Tazminat Hakkında Zamanaşımı: Tazminat davası açma hakkı, hükmün kesinleşmesinden veya ihtiyati tedbir kararının kalkmasından itibaren, bir yıl geçmesiyle zamanaşımına uğrar.

İhtiyati tedbir, davacının haklarını dava sonuçlanana kadar korumak için etkili bir hukuki araçtır. Ancak, doğru şekilde talep edilmesi ve gerekli delillerle desteklenmesi büyük önem taşır. İhtiyati tedbir talebi reddedilirse veya kötüye kullanılırsa, tedbir talep eden kişi karşı tarafın uğradığı zararları tazmin etmek zorunda kalabilir. Bu nedenle, ihtiyati tedbir talebinde bulunurken uzman bir avukattan destek almak faydalıdır.